Tematem marcowego spotkania z Cyklu Czwartki w Muzeum Gdańska będzie historia Młodego Miasta Gdańska. Otwartemu wykładowi dr. inż. architekta Piotra Samóla z Politechniki Gdańskiej będzie towarzyszyła promocja publikacji obejmującej zagadnienia związane z zagospodarowaniem przestrzeni, architekturą i historią społeczną istniejącego w późnym średniowieczu ośrodka miejskiego. Udział w spotkaniu jest bezpłatny. Publikację będzie można zakupić w promocyjnej cenie.

Młode Miasto (niem. Jungstadt) to nazwa określająca tereny położone na północ od Starego Miasta stosowana aż do XVII wieku. Począwszy od 2. połowy XVII w, określano nią obszar składów drewna między Szańcem Wapiennym a Starym Miastem. Ośrodek urbanistyczny, który w 1380 r. lokowali krzyżacy, ponosząc przy tym koszty związane z budową budynków użyteczności publicznej, przetrwał do rozbiórki w 1455 r.

- Te dwie krańcowe daty związane z późnym średniowieczem nie obrazują jednak całości złożonej problematyki miasta, które mimo krótkiego okresu istnienia przetrwało w świadomości mieszkańców do dziś. Młode Miasto skrywa więcej tajemnic niż nam się wydaje – mówi dr inż. arch. Piotr Samól z Politechniki Gdańskiej.

Jak powstało i upadło miasto? Od łąk do planowej rozbiórki

30 lat po zajęciu grodu i Starego Miasta w 1308 r. krzyżacy w porozumieniu z miejskim magistratem zamierzali ustabilizować i stworzyć podstawy ekonomiczne dla szybko rozwijającego się drugiego ośrodka miejskiego, czyli dzisiejszego Głównego Miasta. Jeszcze w latach 30. XIV w., przed lokacją w 1343 r., wzmiankowane są jego ulice, np. św. Ducha. Inaczej było w przypadku Młodego Miasta. Aż do lat 40. XIV w. jego tereny znajdowały się w rękach okolicznych rycerzy i proboszczów św. Katarzyny. Po szeregu zmian własnościowych, w wyniku których ostatecznie powstało terytorium, na którym można było założyć miasto.

- Do dwóch gdańskich miast, mimo czarnej śmierci, przybywali rzemieślnicy i osoby, dla których powietrze miejskie było uosobieniem wolności i dawało możliwość wzbogacenia się w ośrodku wyrastającym na główny port państwa zakonnego. . Założone miasto, w świetle postanowień przywileju lokacyjnego miało szczątkowy układ szachownicowy i rynek o powierzchni prawie 29 tys. metrów kwadratowych, na którym wybudowano ratusz, kościół św. Bartłomieja oraz łaźnię. Znany kilka nazw ulic, np. Ring, czyli ulicę okalająca kwartały wokół rynku, Górną, Dolną, czy Wapienną. Nad Wisłą znajdowało się nabrzeże Bollwerk, na którym uprawnienia gminy były ograniczone na rzecz krzyżaków. Młode Miasto miało też swoją ulicę Długą – dodaje Piotr Samól.

Poza strefą osadniczą znajdowało się patrymonium (ziemskie terytorium należące do gminy), obejmujące Suchanino oraz dokupione z czasem Rutki (późniejszą Studzienkę). 

Młode Miasto, prawdopodobnie nigdy nie zostało ufortyfikowane, co zemściło się na mieszkańcach dwukrotnie – w 1433 r. podczas najazdu husytów i po wybuchu wojny trzynastoletniej. Koszty budowy murów, niepewność co do politycznych zapatrywań gdańskiego pospólstwa oraz ryzyko zajęcia przedmieść przez krzyżaków w styczniu 1455 r. skłoniło gdańszczan do rozbiórki nadwiślańskiego miasta. Na przedpolu pospiesznie wznoszonych fortyfikacji staromiejskich pozostawiono początkowo wszystkie większe obiekty sakralne – najszybciej rozebrano szpital św. Bartłomieja (przeniesiony na Stare Miasto), klasztor karmelitów uległ zniszczeniu w trakcie łupieżczych rajdów na Gdańsk z lat 1460-1464, natomiast szpital św. Jakuba (objęty poszerzonymi fortyfikacjami Starego Miasta) i Wszystkich Bożych Aniołów przetrwały. Odkrycia pozostałości wielu z tych obiektów można spodziewać się w trakcie badań archeologicznych poprzedzających liczne planowane na tym obszarze inwestycje.

Historia „trzeciego” Gdańska na 421 stronach

Wydana przez Uniwersytet Gdański i nagrodzona przez Gdańskie Towarzystwo Naukowe w 2018 r. dysertacja doktorska jest pierwszą kompleksową monografią tego efemerycznego ośrodka. Sponsorami publikacji jest Politechnika Gdańska oraz Gdańskie Autobusy i Tramwaje.

Na 412 stronach dr inż. arch. Piotr Samól - historyk architektury i mediewista - omawia okoliczności powstania i zniszczenia miasta, jego przestrzeń, dzieje, architekturę obiektów sakralnych, tendencje demograficzne Młodego Miasta, powiązania elity rządzącej gminą a także źródła dochodów mieszkańców (handel, rzemiosło). Pracę wieńczy epilog konfrontujący nowe ustalenia na temat Gdańska z wiedzą o tzw. miastach nowych w państwie krzyżackim. Całość dopełniają liczne ilustracje - historyczne plany i widoki.