Covid-19 i locdown to słowa od miesięcy nie schodzące z nagłówek gazet. Izolacja i brak możliwości utrzymywania tradycyjnych więzi społecznych zmieniła codzienne nawyki milionów ludzi wywracając życie wielu z nich do góry nogami. Zdaniem Aleksandry Lehmann, psycholog zatrudnionej w Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie w Gdańsku, oraz prowadzącej gabinet „Alter” ze skutkami pandemii będziemy zmagali się jeszcze przez długie lata. Specjalistka radzi, jak zadbać o zdrowie psychiczne w warunkach permanentnej izolacji i gdzie udać się po pomoc psychologiczną.

W jaki sposób obecnie może Pani pomagać ludziom w rozwiązywaniu ich codziennych problemów? Czy podczas pandemii ludzie częściej poszukują porady psychologa?

Z pewnością pracuję teraz z wieloma osobami, które nigdy nie korzystały z pomocy społecznej czy w ogóle specjalistycznej. Paradoksalnie lockdown odbił się najbardziej na osobach dobrze funkcjonujących społecznie. Ludzie, którzy wcześniej mogli chodzić na siłownie, spacerowali i wypełniali większość dnia intensywnymi aktywnościami odczuli izolację silniej, niż osoby korzystające z pomocy psychologa czy cierpiący na fobie społeczne. Ci, którzy jak dotąd nigdy nie korzystali ze wsparcia psychologa nagle zaczęli regularnie do mnie dzwonić, lub kontaktowali się za pośrednictwem sieci. Niektórzy wręcz prosili o spotkanie.

Jeszcze kilka lat temu do terapeuty szło się w ostateczności. Kontakt z psychologiem stygmatyzował. Czy pandemia przełamała to tabu?

Chciałabym w to wierzyć. Jak na razie jest to zbyt daleko idący wniosek. Ale pierwsze kroki w tym kierunku zostały już wykonane. Wielu ludzi nie może spotykać się z rodziną i przyjaciółmi. Podczas pierwszego lockdownu ludzie byli tak pochłonięci swoimi lękami, że często nie mieli możliwości kontaktowania się ze znajomymi czy najbliższą rodziną. W takiej sytuacji specjalista stawał się jedyną osobą, której można było powierzyć własne obawy i smutki. Telefony do psychologów odzywały się zdecydowanie częściej niż obecnie. Na początku miałam opory przed prowadzeniem terapii przez telefon czy online. Rzeczywistość zweryfikowała te lęki. Ludziom dużo łatwiej jest sięgnąć po telefon niż spotkać się ze specjalistą. Czują się bezpieczniejsi, gdy są niewidoczni i nie muszą przełamywać tylu obaw związanych z kontaktem w cztery oczy. Kontakt telefoniczny przeciera pierwsze szlaki. Zgłaszanie się po pomoc przestaje być dramatem.

Z jakimi problemami spotyka się Pani najczęściej?

Przede wszystkim dzwonią do mnie ludzie, którzy nie radzą sobie z przebywaniem ze sobą sam na sam. Do tej pory otaczali się oni innymi ludźmi, teraz muszą pracować zdalnie przez 8-10 godzin. Niektórych epidemia pozbawiła dotychczasowego źródła utrzymania. Ludzie aktywni nie wiedzą jak zagospodarować sobie czas. Kolejnym problemem jest konieczność dzielenia z ludźmi małej przestrzeni. Mamy przesyt towarzystwa członków najbliższej rodziny. Siedzimy w jednym mieszkaniu, ale tak naprawdę każdy obok siebie. Nie potrafimy nawiązać osobistej relacji, bo wcześniej nie było ku temu okazji ani możliwości. Nagle okazuje się, że tak naprawdę mało wiedzieliśmy o własnych dzieciach. Nie wiemy, jakie mają hobby i przyjaciół. Nie potrafimy znaleźć wspólnego języka z siedmioletnim dzieckiem, nie mówiąc już o przeżywającym okres buntu piętnastolatku.

Lockdown i pandemia to nie tylko Covid-19. Psychiatria jest najbardziej niedofinansowaną dziedziną w polskiej służbie zdrowia. Osoby najbardziej potrzebujące pomocy psychologicznej często nie mają do niej dostępu. Czy władze samorządowe poczyniły jakieś kroki, by zadbać o zdrowie psychiczne gdańszczan?

To prawda, polska psychiatria nie ma się zbyt dobrze. Podczas pandemii większość potrzebujących ograniczała swój kontakt z lekarzem do odbioru recept. Zabrakło pomocy skupiającej się na pacjencie w dłuższym procesie. Myślę jednak, że te zjawiska nie miały związku z pandemią. Psychiatria jako gałąź służby zdrowia potrzebuje gruntownych reform, jeśli nie wręcz gruntownej zmiany systemu. Natomiast dostęp do usług psychologów jest dobry. Konsultacji udzielają zarówno prywatne gabinety, jak i punkty pomocy prowadzone przez instytucje społeczne i władze samorządowe. Już na początku pandemii wszyscy liczyli się z tym, że locdown będzie miał olbrzymie i trudne do oszacowania konsekwencje społeczne. Cierpią osoby z fobiami społecznymi. Izolacja i zamknięcie nie sprzyja też osobom uzależnionym od komputerów, które musiały przenieść swoją aktywność zawodową i edukacyjną do przestrzeni wirtualnej, dostając wzmocnienie dla nałogu. Pandemia jest też prawdziwym koszmarem dla osób z natręctwami higienicznymi. Specjaliści z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, Ośrodek Interwencji Kryzysowej oraz psycholodzy prowadzący gabinety prywatne wspólnie zastanawiali się, jak chociaż w minimalnym stopniu zmniejszyć kolejkę czekających do specjalistów. Wielu psychologów mimo tego, że prowadzili prywatne praktyki godziło się brać jednego lub dwóch klientów bez pobierania opłat. Sama się na taki krok zdecydowałam. Trzeba było zareagować natychmiast i wydaje mi się, że w dużej mierze się to udało. Mimo to, z konsekwencjami lockdownu i zaburzeń psychicznych będziemy się mierzyć jeszcze przez długie lata.

Co ma Pani na myśli?

Pandemia przyzwyczaiła nas do wielu rzeczy. Dla wielu ludzi izolacja mogła wydawać się wygodna, ale nie jest to zdrowa wygoda. W pierwszym odruchu młodzi ludzie byli zadowoleni, że na zajęcia online można chodzić w piżamie, bez konieczności opuszczania mieszkania. Mając zajęcia na godz. 8 rano można było budzić się o godz. 7.45, nie myć się i nie przebierać. Spóźnienia można przekonująco wytłumaczyć problemami z internetem, czy nagle wyłączonym prądem. Nie uczy to młodzieży wywiązywania się z obowiązków, czy radzenia sobie z rozwojowymi sytuacjami społecznymi.

Gdzie może się udać osoba szukająca pomocy?

W Gdańsku dostęp do pomocy psychologicznej jest dobry, a pandemia dodatkowo przyczyniła się do jej nowych możliwości, jak forma online, która zwiększyła dostępność do poradnictwa psychologicznego, np. kontakt ze specjalistą za pośrednictwem Teams czy Zoom. Miasto Gdańsk w swojej przestrzeni posiada 9 Centrów Pracy Socjalnej, dostępnych dla mieszkańców w zależności od ich miejsca zamieszkania. Pomoc można tam uzyskać praktycznie od ręki, a dyżury są prowadzone zarówno stacjonarnie, jak i online. Ponadto w Gdańsku prężnie działa Ośrodek Interwencji Kryzysowej, a w całej Polsce mamy możliwość skorzystania z pomocy fundacji, organizacji pozarządowych i telefonów zaufania.

Wiemy, jak podczas pandemii pielęgnować ciało, jednak mało kto zadaje sobie pytanie, jak zadbać o higienę psychiczną. Odnoszę wrażenie, że jesteśmy uzależnieni od złych wieści. Co Pani radzi?

Nie pozwólmy, by nadmiar informacji pogarszał nasz nastrój. Nie wyszukujmy obsesyjnie informacji o zwiększającej się liczbie chorych i zmarłych na koronawirusa. Znajdźmy kreatywne sposoby na spędzanie czasu, przypomnijmy sobie o dawno zapomnianym hobby, zajmijmy się rzeczami, które sprawiają nam przyjemność, a jak dotychczas nie mieliśmy na nie czasu. O ile to bezpieczne i możliwe dbajmy o podtrzymanie kontaktów międzyludzkich. Wykonajmy telefony do znajomych, do których nie odzywaliśmy się miesiącami. Nie zapominajmy o aktywności fizycznej, spacerach, prawidłowym odżywianiu. Mimo pracy zdalnej starajmy się funkcjonować tak, jakbyśmy musieli wychodzić z domu.

Czy chciałaby Pani coś dodać?

Jeśli stwierdzimy, że powinniśmy poszukać pomocy psychologa, to nie czekajmy z tym zbyt długo i nie zastanawiajmy się czy problem jest wystarczająco poważny. To właśnie rozmowa z psychologiem powinna to wszystko wyjaśnić i zweryfikować. Niektórzy boją się, że kontakt ze specjalistą ich zdemotywuje, bo w miejsce jednego poruszonego i nierozwiązanego problemu pojawi się kilka kolejnych. Nie obawiajmy się kontaktu z profesjonalistą. Żaden psycholog nie będzie udzielał konsultacji, jeśli faktycznie nie będzie to niezbędne. Psycholog nie prześwietla naszych myśli i nie udzieli pomocy jeśli sami nie będziemy gotowi na przyjęcie pomocnej dłoni i zmianę.