Na piętnasty już sezon Sceny Letniej Teatru Wybrzeże w Pruszczu Gdańskim, reżyser Maćko Prusak i dramaturżka Marta Giergielewicz wraz z aktorami teatru przygotowali czteroczęściowe przedstawienie oparte na motywach baśni braci Grimm. W spektaklu nie zobaczymy jednak kanonicznie przedstawionych bajek, lecz pewną wariację na ich temat. Czy to kolejny zamach na stary porządek, na uniwersum Czerwonego Kapturka? Otóż nie, pomysł ma źródło w tradycji. Premiera pierwszej części 2 lipca 2023, ale już teraz pokazy przedpremierowe

- Wilhelm i Jakub Grimmowie byli bibliotekarzami, a nie pisarzami, a ich praca przypominała metodę antropologiczną. Jeździli po kraju, wysłuchiwali opowieści i je spisywali - tłumaczy chęć drobnych ingerencji w baśniowy real reżyser Maćko Prusak.

- Te baśnie nie zostały więc napisane, ale spisane - dodaje autorka scenariusza Marta Giergielewicz. - Przez stulecia funkcjonowały w tradycji ustnej. Przetrwały dzięki temu, że je opowiadano i tak przekazywano z pokolenia na pokolenie. Wywodzą się bardziej z tradycji chłopskiej niż z kultury pisma. Dopiero później zagarnęła je literatura. Pracując nad tekstem, wyobrażałam sobie długie zimowe wieczory, kiedy wszyscy zbierają się w izbie i zajęci mozolną, nudną pracą snują opowieść. Zawsze jest ta jedna, potem druga osoba, która opowiada i to ich do siebie zbliża.

Najbardziej inspirującym motywem była więc dla autorki sama natura opowieści, choć nie obawiajmy się - na scenie pojawi się Czerwony Kapturek, ale też postaci z innych, choć nieco mniej znanych bajek: Żabi Król, Złota Gęś czy Miejscy muzykanci. Na widzów czekają też stroje z epoki i nieco eklektyczna scenografia. 

- Nie chciałabym zdradzać zbyt wiele, ale czas w którym toczy się opowieść i oprawa wizualna cały czas się zmieniają, to bardziej kalejdoskop niż historyczne tło.

Sposób na spotkanie równoległych światów

W gdańskim spektaklu ważne będą więzi rodzące się między ludźmi, gdy wędrują razem przez krainę wyobraźni. 

- To, co dzieje się podczas opowiadania bajek pomiędzy dziadkiem a wnuczkiem, jak buduje się i rozwija ich relacja, gdy są w tej rozmowie - wylicza Marta Giergielewicz. - Żyjemy w czasach, w których przepaść pokoleniowa jest bardzo głęboka. Świat dzisiejszych dzieci ma niewiele wspólnego z dzieciństwem ich dziadków i bardzo trudno im znaleźć platformę porozumienia. Literatura i ten szczególny jej rodzaj jakim są baśnie, mogą pomagać w zasypywaniu tej przepaści, ponieważ baśnie nie są częścią historii zapisywanej za pomoc dat, tylko są planem naszego życia wyobrażonego, który nie toczy się według kalendarza.

Bracia Grimm spisywali baśnie w najbardziej podstawowej formie, bez ozdobników i to ich klasyczne ujęcie, jak tłumaczy autorka, stało się kanwą scenariusza. Odstępstwa w spektaklu są wynikiem pewnej zabawy z treścią, ale wynikającej z doświadczenia: - Przecież kiedy bajek nie czytamy, nie słuchamy, nie oglądamy, tylko je sobie opowiadamy, to zazwyczaj “wkładamy” w nie jakieś ulubione elementy lub skojarzenia. W ten sposób każda opowiadana przez nas baśń staje się autorska. 

Punktem wyjścia do pracy nad scenariuszem było stworzenie głównych postaci i w tym wypadku są nimi - nie Kapturek, Wilk czy Baba Jaga - ale wnuczek Piotruś i jego ekscentryczny Dziadek. Piotruś znajduje Złoty Klucz do skrzynki z narzędziami dziadka, który podczas wspólnej pracy opowiada mu różne historie. 

- Chcieliśmy pokazać, jak brzmi baśń opowiadana przez kogoś, kto ją sobie na bieżąco przypomina, dokłada szczegóły, których w literackim zapisie nie ma, a które dla niego są ważne.

Dla młodych i starszych, bo “dzieci potrafią zaskoczyć”

- Na pewno jest więcej radości, ale też wysiłku - mówi o pracy nad spektaklem dla młodego widza reżyser Maćko Prusak. - Wierzę że młodego widza powinniśmy traktować poważnie i nie infantylizować akcji scenicznej, a pamiętam z dzieciństwa takie spektakle (zacząłem chodzić do teatru bardzo wcześnie), podczas których miałem wrażenie oszustwa. Dzieci potrafią nas zaskoczyć. Często pytają mnie w teatrze o wiek widza spektaklu. Odpowiedź jest trudna. Pamiętam, jak dla Wrocławskiego Teatru Lalek przygotowywaliśmy dla dzieci 4 plus bajeczkę rysunkową “Noc bez księżyca” Etgara Kereta. To opowieść o małej dziewczynce, która wyrusza w podróż w poszukiwaniu jasności. Wymyka się z domu przez okno, gdy zapadają ciemności, aby odszukać księżyc. Spektakl był ryzykowny, bo oparty na muzyce i obrazach, bez słów, ale dzieci odnalazły się w tym świetnie, również te starsze 13-letnie.

Po motywy z bajek, które powstały się w zamierzchłych czasach, a które znamy z własnego dzieciństwa, wciąż sięga popkultura, bo czymże jest “Pretty women,” jak nie wariacją na temat Kopciuszka? 

- Na baśniach bawmy się więc wszyscy - zachęca reżyser spektaklu. - Mam nadzieję, że “Złoty Klucz” przyniesie wiele radości dzieciom, ale też dorosłemu widzowi, bo uważam, że baśnie powinny być też naszym światem. Warto je czytać i wracać do dzieciństwa, by uruchamiać naszą dorosłą wyobraźnię. To stwarzają świat bogatszy, pełniejszy, bardziej fascynujący. Przywracają nam wiarę i dają nadzieję, że gdzieś na końcu czeka na nas szczęśliwe zakończenie.

Gdzie można obejrzeć Złoty Klucz?

Pokazy przedpremierowe spektaklu odbędą się na Scenie Malarnia 31 maja oraz 1 i 2 czerwca, natomiast czteroczęściowa premiera będzie miała miejsce na Scenie Letniej 2, 9, 16 i 23 lipca. Uświetni ona piętnasty jubileuszowy sezon Sceny Letniej Teatru Wybrzeże w Pruszczu Gdańskim.

ZŁOTY KLUCZ

Scenariusz na motywach baśni braci Grimm: Marta Giergielewicz

• Reżyseria: Maćko Prusak
• Dramaturg: Marta Giergielewicz
• Scenografia: Marta Śniosek-Masacz
• Muzyka: Bartłomiej Woźniak
• Projekt plakatu: Olga Grebennik

W spektaklu występują: Justyna Bartoszewicz - Grochu, Mama Czerwonego Kapturka, Królewna Pulcheria, Wędrowiec, Stróż Prawa, Pies, Magdalena Gorzelańczyk - Słoma, Czerwony Kapturek, Elżunia, Smutna Królewna, Złodziej, Małgorzata Oracz - Mama, Babcia Czerwonego Kapturka, Królowa, Gęś, Karczmarka, Kogut, Jacek Labijak - Pan Zenek, Krasnoludek, Drewniany Henryk, Lis, Król, Osioł, Adwokat, Krzysztof Matuszewski - Dziadek, Marcin Miodek - Węgiel, Myśliwy, Żaba - Królewicz, Pastuszek, Kot, Paweł Pogorzałek - Piotruś, Cezary Rybiński - Tata, Wilk, Król, Gęś, Ksiądz Proboszcz.

fot.Natalia Kabanow/gdansk.pl